Aanvulling (geparafraseerd) op onderstaande op 1 december 2023 geplaatste publicatie
In het discussieprogramma Buitenhof van 3 december werd de mening gevraagd van hoogleraar psychiatrie Damiaan De Nys over de sterke toename van het aantal mentale klachten in ons land met name angststoornissen. Hij concludeert dat de wereld complexer is geworden en dat veel mensen moeite hebben om daarmee om te gaan. Mensen bewegen zich in een onzekere wereld en worden daardoor zelf onzeker. Het leidt tot bestaansONzekerheid. Velen hebben moeite daarmee om te gaan en verliezen de grip (greep) op het leven. Volgens hem zijn mensen die wel grip hebben op het leven over het algemeen gezonder. Zijn visie onderstreept de noodzaak van een goede GGZ en de uitdagingen waarvoor men staat in die belangrijke zorgsector.
De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) staat volop in de belangstelling door te verwachten veranderingen, zoals implementatie van het Integraal Zorg Akkoord en bezuinigingen. Ook wordt door een opstapeling van complexe maatschappelijke factoren een toename van het aantal GGZ hulpvragen verwacht. De implementatie van het Integraal Zorg Akkoord zal de samenleving ook ten aanzien van de GGZ voor grote uitdagingen plaatsen. (1). Het is daarom zinvol om stil te staan bij de diagnostische systemen binnen de GGZ, ook wel beschreven als classificatiesystemen. Bij de diagnostiek in de GGZ zijn twee systemen bepalend. In de westerse wereld wordt veel gebruik gemaakt van het classificatiesysteem Diagnostic and Statistical Manuel (DSM). Mentale diagnoses staan daarin centraal. Zoals veel nieuwe ontwikkelingen ligt de basis van het classificatiesysteem in de Verenigde Staten. Een ander belangrijk en veelgebruikt systeem is de International Classification of Diseases van de World Health Organisation International Classification of Diseases (ICD) (who.int). Het ICD is een mondiaal classificatiesysteem voor alle ziekten, inclusief psychiatrische stoornissen. Ik beperk mij in deze publicatie tot DSM. Tot de jaren tachtig waren de DSM-uitgaven betrekkelijk onbekende boekjes, maar dat veranderde ingrijpend gedurende de decennia die volgden. DSM-III was al een omvangrijke uitgave, door sommigen wel aangeduid als de ‘bijbel van de psychiatrie’. Volgens velen overigens volkomen ten onrechte.
Groeiende kritiek op DSM
Doordat er steeds nieuwe diagnoses werden toegevoegd, nam de omvang van DSM toe en werd het in veel Westerse landen bepalend voor de GGZ-diagnostiek. Die ontwikkeling had en heeft tot op heden een grote impact op de levens van veel mensen en hun omgeving. Door die grote invloed is de kritiek op het DSM-systeem het afgelopen decennium sterk toegenomen. Allen Frances was hoofd van de Faculteit Psychiatrie van Duke University. Daarnaast was hij lid van de DSM-III taskforce en voorzitter van de DSM-IV taskforce. Geleidelijk aan ontstond er bij hem echter grote twijfel over DSM en de invloed ervan. In het boek ‘Terug naar normaal’ beschrijft Frances hoe de DSM volgens hem machtiger was geworden, dan goed was voor het handboek en de samenleving. Hij waarschuwt in zijn boek voor ontsporing van de psychiatrie, diagnostische overkill en inflatie en de groeiende invloed van de farmaceutische industrie (2).
Ook in Nederland neemt de kritiek toe
Frances staat niet alleen in zijn kritische visie op DSM. Ook in Nederland worden deskundigen kritischer. Psychiater Jim van Os stelt in een interview dat de beschrijvingen van psychiatrische stoornissen is uitgegroeid tot tientallen en zelfs honderden stoornissen en syndromen. Van Os stelt in een interview dat het steeds verdere verfijningen zijn van ‘we weten het niet’. Hij is van mening dat we in de psychiatrie afscheid moeten nemen van ziektebeelden. ‘Iedereen zijn eigen diagnose’. Maatwerk dus. Van Os is niet zomaar een criticus. Samen met een collega schreef hij het indrukwekkende ‘Handboek Psychiatrie en Genetica’. Door zijn vakgenoten werd hij vier keer gekozen tot toppsychiater. In 2011 was hij, ondanks zijn bedenkingen tegen het systeem, lid van de commissie die werkte aan de editie DSM-V. In het interview motiveert hij zijn taak daarin als volgt: ‘Ik zit daar als een van de weinige Europeanen in, dus ze gaan niet alles ineens omgooien. Maar ze hebben mij wel gevraagd omdat ze ernstige twijfels hebben over de geldigheid van al die hokjes. Ik vertegenwoordig met mijn kritiek een hele groep psychiaters in Europa. Het is dus een beetje ‘Europa tegen Amerika’ (3). Een andere deskundige, psychiater Remke van Staveren, legt in een blog uit wat DSM-classificaties zijn, waarom we ze gebruiken en welke voor- en nadelen eraan kleven. Zij staat bekend als een bevlogen psychiater met hart voor de GGZ en zet zich in voor een betere, herstelgerichte, menswaardige GGZ. Citaat uit haar blog: ‘De psychiatrie is geen exacte wetenschap. We baseren onze diagnoses niet op meetbare feiten, zoals een cardioloog aan een ECG kan zien of de patiënt een hartaanval heeft gehad en een IC-arts aan de hand van zuurstof saturatie een COVID patiënt naar de IC laat gaan. In de psychiatrie moeten we het doen met wat de client en zijn naasten ons vertellen en met wat we zien. Waar heeft hij last van? Wat is zijn verhaal? Wat merken we aan zijn gedrag? Dat is op zijn zachtst gezegd behoorlijk vaag’. In haar blog somt zij voordelen op van DSM maar ook een aantal zwaarwegende nadelen. Een van de conclusies is: ‘De DSM is een label, niet meer en niet minder’ (4).
Hypes en de toekomst van de zorg
In zijn boek (zie bron 2) waarschuwt Allen Frances voor hypes bij de diagnostiek. De diagnostische ‘wanen van de dag’, die ontstaan dan wel toenemen door maatschappelijke ontwikkelingen om vervolgens weer te verdwijnen. De media spelen daarbij een belangrijke rol. Er zijn situaties bekend dat hype-diagnoses grote schade kunnen toebrengen aan cliënten en hun omgeving. In een volgende publicatie in 2024 zal ik daar dieper op ingaan. In december 2021 publiceerde ik op deze website de publicatie ‘Hoe houdbaar is de zorg in de toekomst’ –Hoe houdbaar is de zorg in de toekomst? | Jaap Spaans Twee jaren later is het wel duidelijk dat de uitdagingen die op de zorg afkomen immens zijn zowel praktisch als financieel. Dat geldt niet alleen voor de GGZ maar ook voor de ouderenzorg, spoedzorg, zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, reguliere ziekenhuiszorg etc. Positief is dat door de uitdagingen er gelukkig meer aandacht is voor leefstijl, positieve gezondheid, zingeving en bestaanszekerheid. Het laatste was het centrale thema tijdens de recente verkiezingen. Met die uitdagingen gaan we het nieuwe jaar in. Ik wens u een goede decembermaand toe en bestaanszekerheid voor 2024.
Bronnen:
- Aangehaalde onderzoek van de Rabobank: Veronderstelde welvaartskloof tussen stad en platteland geen verklaring voor negatieve sentimenten – Rabobank Het Financieele Dagblad, 14 maart 2023. ‘Veruit meeste Nederlanders somber over toekomst land’ en tussenkop ‘Slechts 1% is van mening dat de richting waarin Nederland zich ontwikkelt duidelijk goed is’. Door Frank Gersdorf. –‘Driekwart volwassenen bezorgd over gevolgen klimaatverandering’. Onderzoek van het CBS van 28/11/2023. –‘GGZ en het Integraal Zorg Akkoord: een stand van zaken’. Website van De Nederlandse GGZ, 4/10/2023.
- ‘Terug naar normaal. Inside informatie over de epidemie van psychische stoornissen, DSM-5, Big Pharma en de medicalisering van het dagelijks leven’. Allen Frances. In een boekrecensie van M. Calmeyn in het Tijdschrift voor Psychiatrie wordt als belangrijke conclusie vermeld ‘Frances legt de vinger duidelijk op vele wonden. ‘Spijtoptant’ Allen Frances getuigt eerlijk en gedurfd over de tragiek van de DSM-ontsporing’. Kort citaat. Gedownload van de website op 29/11/2023.
- ‘Iedereen zijn eigen diagnose’. De psychiatrie neemt volgens psychiater Jim van Os afscheid van het idee van ziektebeelden zoals in het DSM-handboek’. Reportage van Wim Houtman, Job van der Molen en de Universiteit van Maastricht in het Nederlands Dagblad van 18 mei 2013. Tevens ‘Psychiater Jim van Os. Ik maak een heleboel stennis’. Publicatie door diverse auteurs in Vrij Nederland van februari 2011, nadat Jim van Os voor de vierde keer door zijn vakgenoten is gekozen tot toppsychiater’.
- ‘3 goede redenen waarom we de DSM zo snel mogelijk moeten afschaffen (en 2 waarom niet?’. Blog over DSM-classificaties door psychiater Remke van Staveren.