Het is goed om als schrijver zo nu en dan verantwoording af te leggen over wat je hebt geschreven. Vooral in deze tijd, waarin te pas en te onpas het begrip ‘complottheorie’ maatschappelijke discussies overstemt. Is er zorgvuldig geformuleerd en zijn er voldoende betrouwbare bronnen geraadpleegd? Begin 2002 werd mijn boek ‘Biometrische identificatie digitaal brandmerk?’ gepubliceerd. In 2013 verscheen een vervolg met het boek De Cybersamenleving. Een terugblik na 2 decennia kan dan geen kwaad. Hoe heeft de ontwikkeling van de digitalisering zich de afgelopen decennia ontwikkeld? Als schrijver ventileer je een visie op een breed maatschappelijk proces. Klopte die visie, waren de gevolgen juist ingeschat of is een bijstelling gewenst? Biometrie stond aan het begin van de millenniumwisseling nog in de kinderschoenen. Toch vond de overheid de ontwikkeling zo ingrijpend, dat zij de noodzaak inzag van een Publiek Debat Biometrie. In 2000 vond dat debat plaats, waarvoor ik door de toenmalige toezichthouder De Registratiekamer (thans de Autoriteit Persoonsgegevens) was uitgenodigd. Het debat vond plaats in Den Haag en de conclusies waren voor mij aanleiding om het boek over biometrie te schrijven (1). Anno 2022 gaat het niet meer over een verre digitale toekomst, maar over de digitale actualiteit. We staan op de drempel van het Digitale Tijdperk. Hoe dominant is digitalisering geworden in de samenleving? Wat zijn de voordelen maar ook de nadelen van deze ontwikkeling? Belangrijke vragen op een moment dat Europa en dus Nederland worden klaargestoomd voor het digitale tijdperk.
Nederland aan top bij digitalisering
Uit beleidsstukken van de Europese Commissie blijkt dat Europa wordt klaargestoomd voor het digitale tijdperk (2). De EU richt zich daarbij op een groot aantal digitale onderwerpen zoals kunstmatige intelligentie, supercomputers, Europese datastrategie, chipverordening, privacy en cyberbeveiliging. Dat laatste is in ons land hard nodig, want Nederland staat in Europa aan de top wat digitalisering betreft. Laat ik voorop stellen dat de zegeningen van digitalisering op veel maatschappelijke gebieden zoals de zorg, bedrijfsefficiency en communicatie evident zijn. Nu de dominantie van digitalisering het afgelopen decennium zo sterk is toegenomen, komen echter ook de zwaarwegende nadelen en zelfs excessen sterker naar voren rond cyberbeveiliging en op sociaal gebied. Cybercriminaliteit floreert als nooit te voren en dreigt de samenleving te ontwrichten en ondermijnen. Cyberwar wordt steeds belangrijker als instrument bij zowel klassieke als hybride oorlogsvoering. De ongeveer twee miljoen Nederlandse medeburgers die het tempo van digitalisering niet kunnen bijhouden, worden voor hun cyberveiligheid en maatschappelijke participatie steeds afhankelijker van derden zoals familie, mantelzorgers en zorgverleners. De grote banken hebben de afgelopen periode hun filialen in het centrum van Hoogeveen gesloten. Parkeerautomaten ‘slikken’ geen muntgeld meer.
Lees ook mijn opiniebijdrage in de Hoogeveensche Courant van 31/10/22 HC Opinie met scanauto
Foto scanauto Jaap Spaans. Scanauto’s kunnen worden ingezet bijvoorbeeld voor handhaving van verkeerswetgeving, maar ook om informatie te verwerken bijvoorbeeld voor kaarten en overzichten. Er kunnen 6 camera’s op worden geplaatst die 360 graden kunnen fotograferen en 250.000 foto’s per dag kunnen maken. Niet alle informatie mag worden verwerkt en opgeslagen.
Wet digitale overheid (WDO)
Onlangs stelde een deskundige dat er bij de digitalisering onvoldoende aandacht is voor de menselijke kant. In het vakblad Binnenlands Bestuur dat zich richt op ambtenaren, verscheen op 20 september 2022 een publicatie onder de veelzeggende kop ‘Rijk vooral met zichzelf bezig bij digitalisering’. De burgemeester van Wijk bij Duurstede zei in de bewuste publicatie, dat zij de aandacht van het rijk mist voor de medeoverheden (3). Helaas raken veel burgers tussen de wal en het schip, met name degenen die geen beroep kunnen doen op ondersteuning vanuit werk of bedrijf. Cyberbeveiliging is een belangrijk onderwerp voor burgers en bedrijven. Op 16 december 2020 presenteerde de Europese Commissie de strategie voor cyberbeveiliging in het digitale tijdperk (4). Europa moet er klaar voor zijn en veiligheid heeft topprioriteit. Dat beleid werkt door in ons land. Vandaag dinsdag 1 november 2022 zal de Wet digitale overheid (WDO) worden besproken in de Commissie Binnenlandse Zaken van de Eerste Kamer. Hopelijk is daarmee de laatste hobbel genomen om deze belangrijke kaderwet in te voeren. De wet bevat onder andere regels over veiligheid en de controle daarop (5). Uit de memorie van antwoord van 10 oktober 2022 blijkt dat er nog enige onduidelijkheid bestaat over de positie van de toezichthouder. Waarschijnlijk wordt dat het Agentschap Telecom. Ik verwacht dat de komende jaren de maatschappelijke discussie over digitalisering feller en intensiever zal worden. Naast veiligheid en sociale gevolgen zijn er ook nog de ethische en levensbeschouwelijke afwegingen, die voor veel Nederlanders belangrijk zijn. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) die als taak heeft toezicht te houden op de naleving van belangrijke grondrechten, signaleerde afgelopen week dat een nieuw wetsvoorstel tegen witwassen ‘de deur opent naar ongekende massasurveillance door banken’ (citaat van website AP). Wie voor de kosten daarvan zullen opdraaien is inmiddels wel bekend. We leven in ingewikkelde tijden.
Bronnen
- Voor een overzicht van mijn boeken over digitalisering zie de pagina Boeken en publicaties en gerelateerde publicaties op deze website (boeken zijn niet meer leverbaar) –Schokkend rapport privacy toezichthouder | Jaap Spaans en –Kanteldecennium 4: Digitalisering en de informatieoverlast | Jaap Spaans).
- Tijdperk is een periode in de geschiedenis met bepaalde dominante kenmerken. We kennen het Stenen Tijdperk en de Gouden Eeuw.
- ‘Rijk vooral met zichzelf bezig bij digitalisering Cyberburgemeester Iris Meerts mist op Prinsjesdag de aandacht van het rijk voor de medeoverheden’. Binnenlands Bestuur, 20 september 2022, Alexander De Leeuw.
- Een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk. Mensen mondiger maken via een nieuwe generatie technologieën, een publicatie van de Europese Commissie Een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk | Europese Commissie
- Publicatie van de Rijksoverheid Wet digitale overheid in het kort Wet digitale overheid – Digitale Overheid